Kasaysayan At Kabihasnan ng Asya

 Blog for the month of July

                       KASAYSAYAN AT KABIHASNAN NG                                                                   ASYA                  

                Maraming bansa  ang napapaloob sa kontinenteng asya kaya  naman hinati ito sa limang rehiyon nariyan hilagang asya, kanlurang asya,timog asya ,timog silangang asya,at silangang asya.Binubuo ang asya ng ibat ibang bansa at kabilang na rito ang ating bansa.
          Ang asya ang pinakamalaking kontinente sa ating daigdig. Ang kabuuang sukat nito ay humigit kumulang 44,339,377 kilometro kuwadrado.Isang katlong bahagi ng kabuuang lawak ng daigdig ay nasasakupan ng asya.Ito ay higit na malaki kaysa pinagsamang sukat ng hilagang Amerika at timog Amerika at apat na beses ang laki sa Europa.
             Ang pinakahilagang dulo ay ang Cape Chelyushin sa Rusya
ang pinaka timog na dulo ay Tanyong Plain sa Malaysia;ang pinakasilangang dulo ay ang Cape sa Turkey.Ang pisikal na hugis ng asya ang pinakamagaspang sa lahat ng mga kontinente sa daigdig.Mayroon itong matatayog na bundok , makikipot na look , maluluwang na ilog ,malalamig na lambak ,disyerto,mapupunong libis,malalawak na kakahuyan ,makukulay na lawa  at matataas na nga talon .Dito matatagpuan ang Bundok Everest,ang pinakamataas na bundok sa daigdig .Itoaymay taas na 29,028 talampakan .Ang pinakamababang pook sa rehiyon ay ang Dead Sea na mababa ng 1,300 talampakan mula sa pamantayan ng tubig  sa dagat. 
        Napapaligiran ng mga anyong tubig ang halos lahat ng dako ng asya .Nasa gawing hilaga ang Karagatang Arktiko ,sa silangan ang Karagatang Pasipiko ,sa timog ang Karagatang India , at sa kanluran  ang Dagat na pula (Red Sea) ,Dagat Mediterranean ,Dagat na itim (Black sea) at Caspian Sea.Ang Caspian sea at Bundok Ural ang hangganan ng asya at europa,samantalang ang kanal suez at dagat na pula ang hangganan ng asya at aprika.Ang bahagi ng asya sa gawing timog-silangan ay binubuo ng kawing ng mga pulo at mga at mga pinakatimog na pulo ay malapit sa kontinente ng antartika.
               Ang malaking bahagi ng kinikita ng indonesia sa o pakikipagkalakalan ay mula sa pagluluwas ng langis.Dahil dito ay naapektuhan ang ekonomiya ng bansa noong 1986 nang biglang bumagsak ang halaga ng langis sa mga pamilihan ng mundo.Nang muling tumatag ang halaga nito ay saka lamang nakabawi ang bansa.Ang taunang kita ng indonesia mula sa langis ay humigit-kumulang sa 8 trilyong rupiah.
            Sa malaysia man ay bumaba ang kita ng mga tao noong 1985 hanggang 1986.Ayon sa mga ekonomista,ang muling pagbangon ng kabuhayan ng bansa ay nakasandal sa kung gaano kaganda ang magiging resulta ng pagluluwas ng mga produkto nito dahil matumal ang pag-unlad ng ibang sektor ng ekonomiya.
             Sa pilipinas,ang mga kaguluhang dala ng pagpapalit ng pamahalaan,pati na ang pagtatangka ng mga sundalong maagaw ang kapangyarihang mamahala,ay nakapinsala nang husto sa kabuhayan ng bansa.Ang pangunahing itinitinda ng pilipinas ay mga kabibe,perlas,bigas,tabako,pinya,at mgaing mga tela.
              Sa kasalukuyan ay malaking suliranin ng mga bansang asyano (maliban sa hapon na higit nang maunlad) ay ang mga itinatayo ng mga bansa lalo na ng amerika ,upang mahirapang makapasok  ang mga produktong gawa sa asya sa kanila . dahil dito,halos lahat ng mga  bansang Asyano ay mas maraming bibibili kaysa naipagbibili sa mga bansang kanluranin. 
                Ang kontinente ng asya ay may mga malalaking ilog na nagsisilbing daanan ng kalakalan,komunikasyon at transportasyon. Tatlo sa mga ilog na ito ay may dumadaloy patungo sa dagat india (indian ocean).Ang mga ito ay mga ilog indus,ilog ganges,at mga ilog brahmaphutra.Ang ilog mekong naman ay dumadaloy sa tatlong malalaking rice bowl ng asya (burma,thailand,at vietnam) at humahantong sa south china sea.
             Ang mga ilog Amur ,Huang Ho,Yangtze at Sikiang ay umaagos sa direksyon ng karagatang pasipiko .Ang kambal na ilog  sa Gitnang Silangan ,ang makasaysayang Tigris-Euphrates ,ay dumadaloy sa Golpo ng Persia .Ang iba pang mga ilog ay Brahmaputra,Irrawaddy ,Lena,Menam ,OB,Salween at Yanissey. Ang  malalawak na disyerto ay ang Gobi ,Kara Kum ,Kyzyl Kum at Kub al Khali.

            Ang Asya ay ang isa sa mga lupalop ng mundo . Ang Asya ang may pinakamalaking bahagdan ng populasyon at sa lawak, sapagkat sakop nito ang 1/3 ng mundo. Sa kanluran ng Asya matatagpuan ang lupalop ng Europa; sa timog-silangan at silangan ang Awstralya at Osyanya; sa timog-kanluran naman banda ang Aprika.

            Ang  asya ay mayaman sa mga yamang tubig gaya ng kabibe ,perlas ,isda ,at  kung anu ano pang likas na yaman na kailangang ginagamit bilang pamalit kalakal.Ang kontinenteng ito ay ang pinakamalaking lupalop sa buong mundo at tinaguriang isa sa pinagsibulan ng mga dakilang Kabihasnan na nagpabago at humubog sa kaisipan at paniniwala ng mga tao sa daigdig nating ito.Ilan sa mga kilalang kabihasnan na nagmula dito sa Asya ay ang kabihasnang tsina, India, Mesopotamia, Persia at kabihasnang Armaiko na may dalawang sangay-ang Israel at arabo. Sa Asya rin matatagpuan ang karagatang indian ,Dagat Timog Asya(ang pinakamalaking dagat sa mundo), Karagatang pasipiko at karagatang arktiko.Ang Europa ang kadikit nitong continente na pinaghiwalay lang ng mga hangganan ng kabundukan ng URAL, Dagat ng caspian,Itim na dagat at ng kabundukan ng Cawkasus. Ang Suez Canal naman ang siyang hangganan nito bago dumating sa bansang Ehipto ng kontinenteng Aprika. Sa dami ng mga pangkat ng lahi ng mga tao, ang Asya pa rin ang nangunguna at patuloy na yumayabong sa paglabas nito patungo sa iba pang mga bansa at pagdagsa din dito ng mga ibang lahi ng tao mula sa kontinente ng Europa, Amerika at Afrika.

            Ang Asya ay kung saan nagmula ang Budismo, Hinduismo at iba pang Indiyanong at Tsinong relihiyon. Ito rin kung saan nagsimula ang relihiyong Hudaismo , Kristiyanismo, Islam at iba't ibang Abramikong paniniwala.

           Ang mga patag ng rehiyon ay matagal na pinaninirahan ng mga pagala-gala, at mula sa central steppes ay maaaring sila umabot sa lahat ng mga lugar ng Asya. Ang hilagang bahagi ng kontinente, na sinasakop ng Siberia ay hindi rin mararating ng mga pagala-gala sa kapatagan dahil sa mga makakapal na kagubatan at tundra. Ang mga lugar sa Siberia ay bihira panirahan ng tao.

           Ang mga sentro at paligid ay inihiwalay ng mga bundok at disyerto. Ang Caucasus, Himalayas, Disyerto ng Karakum, at Disyerto ng Gobi ay bumuo ng mga hadlang para mahirapang makatawid ang mga mangangabayo sa kapatagan. Habang sa larangan ng teknolohiya at kultura, ang mga naninirahan sa lungsod ay mas masulong na, kaunti lamang ang magagawa nila na protektahan ang sarili nila laban sa mga pagala-gala. Gayunman, ang mga mabababang lugar ay hindi magkakaroon ng sapat na bukas na damuhan upang suportahan ang isang malaking pwersa ng mga nakakabayo. Kaya ang pagala-gala na sumakop sa Tsina, India, at Gitnang Silangan ay napilitang umangkop sa lokal na lipunan.

                Ang Medyebal Asya ay ang kaharian ng mga Khan. Si Genghis Khan ay kumontrol sa maraming lupain. Nabuo niya ang kanyang kapangyarihan sa pagsasanib ng mga hiwalay na mga tribung Monggol bago palawakin ang kanyang kaharian sa timog at kanluran. Siya at ang kanyang apong lalaki, si Kublai Khan, ay kinokontrol ang mga lupain sa China, Burma, Gitnang Asya, Rusya, Iran, Gitnang Silangan, at Silangang Europa. Mga pagtaya na ang sandatahang Monggol ay bumawas ang populasyon ng China sa pamamagitan ng halos isang katlo. Pagano si Genghis Khan. Ang kanilang kultura madalas nagdusa sa napakarahas na paggamot mula sa sandatahang Monggol. Ang sandatahang Khan ay humunhon bilang malayong kanluran bilang Jerusalem bago bumagsak noong 1260.

             Ang Panahong Gitna ay isang hindi maunahang panahon para sa mga Intsik sa seramika at pagpipinta. Ang mga obra maestrang arkitekturang Medyebal tulad ng Angkor Wat sa Cambodia, ang Great South Gate sa Todaiji, Hapon, at ang Tien-Ning Templo sa Peyping, Tsina ang ilan sa mga tulong ng ibang konstruksyon mula sa panahon na ito.

                Ang Kamatayang Itim, kung saan ay wawasak sa Kanlurang Europa ay nagsimula sa Asya, kung saan ito umubos malaking populasyon sa Tsina noong 1331. Ang Tsina ay lumaganap muli noong huling mga taon ng medyebal panahon sa panahon ng pagsikat ng Dinastiyang Ming. Sa bansang Hapon ang mga ito ay nakita noong Gitnang Panahon ang isang pagbabalik sa tradisyunal na pananampalatayang Shinto at ang patuloy na pagiging popular ng Budismong Zen.

              Nakatulong ang sinaunang kabihasnan sa paghubog at pag-unlad ngpagkakakilanlang Asyano sa pamamagitan ng kanilang iba't ibang kultura atrelihiyon na sumasalamin sa kanilang pagiging malikhain at sa kanilangpagsamba sa iba't ibang diyos.Sa pamamagitan ng kanilang mga iba't ibang pananaw nanakaimpluwensya sa mga Asyano. Gaya na lang ng kanilang mga pamanana hanggang ngayon ay nakaiimpluwensya sa mga Asyano. Ang EbolusyongBiyolohikal, ipinaliwanag dito na ang tao ay nagmula sa unggoy na pilit napinatunayan ni Charles Darwin.Nakatulong din sa pag-unlad ang mga pagpapaliwanag sa iba't ibangsistema ng iba't ibang kabihasnan gaya ng Kabihasnang Sumer, Indus atShang. Kaya masasabing nakatulong nga ang sinaunang kabihasnan sapaghubog at pag-unlad ng pagkakakilanlang Asyano.